## Wìkà Tekela: Ngôn Ngữ Cổ Xưa của Người Philippines

### Mở đầu

Wìkà Tekela, cũng được gọi là Binukidnon, là một ngôn ngữ bản địa đang bị đe dọa ở Philippines. Được nói bởi những người Binukid trên đảo Mindanao, Wìkà Tekela sở hữu một hệ thống ngữ âm và ngữ pháp độc đáo phản ánh sự đa dạng ngôn ngữ phong phú của Philippines.

### Nguồn gốc và Phân phối

Wìkà Tekela thuộc ngữ hệ Nam Đảo, một họ các ngôn ngữ rộng lớn lan rộng khắp Đông Nam Á và Thái Bình Dương. Nó được cho là có nguồn gốc từ một ngôn ngữ tiền Nam Đảo được nói vào khoảng 5.000 năm trước.

Người Binukid, những người nói tiếng Wìkà Tekela, cư trú chủ yếu ở vùng Bắc Mindanao, trên các sườn núi của dãy núi Kitanglad. Họ theo một lối sống truyền thống gắn liền chặt chẽ với môi trường xung quanh.

### Đặc điểm Ngữ âm

Wìkà Tekela có hệ thống ngữ âm phong phú bao gồm:

1. **Phụ âm:** 18 phụ âm, bao gồm các phụ âm tắc thanh hầu không bật hơi ( ví dụ: /p/, /t/, /k/) và các phụ âm tiếp cận (ví dụ: /w/, /j/).

2. **Nguyên âm:** 7 nguyên âm, bao gồm năm nguyên âm đơn (/a/, /e/, /i/, /o/, /u/) và hai nguyên âm đôi (/aw/, /ay/).

3. **Thanh điệu:** Wìkà Tekela là một ngôn ngữ thanh điệu với bốn thanh điệu khác nhau (cao, thấp, bổng, trầm). Thanh điệu đóng một vai trò quan trọng trong việc phân biệt ý nghĩa của từ.

### Đặc điểm Ngữ pháp

Cú pháp của Wìkà Tekela được đặc trưng bởi:

1. **Thứ tự từ:** Ngôn ngữ này có thứ tự từ chủ-động-tân (SVO).

2. **Hệ thống danh từ:** Danh từ không được chia giới tính hay số. Sở hữu được biểu thị bằng một tiền tố.

3. **Hệ thống động từ:** Động từ được chia thời, thức và thể. Thì được biểu thị bằng tiền tố hoặc hậu tố, trong khi thức và thể được biểu thị bằng các trợ động từ.

4. **Câu ghép:** Câu ghép được hình thành bằng cách sử dụng liên từ.

### Hệ thống Số đếm

Hệ thống số đếm của Wìkà Tekela là cơ số 10:

1. **Một:** usa

2. **Hai:** dua

3. **Ba:** tu

4. **Bốn:** apat

5. **Năm:** lima

6. **Sáu:** unom

7. **Bảy:** pitu

8. **Tám:** walu

9. **Chín:** siyam

10. **Mười:** sampo

### Cương vị Văn hóa

Wìkà Tekela đóng một vai trò quan trọng trong văn hóa Binukid. Nó được sử dụng trong các nghi lễ, bài hát, thần thoại và truyền khẩu. Ngôn ngữ này phục vụ như một chất kết nối xã hội, duy trì bản sắc văn hóa và truyền đạt kiến thức từ thế hệ này sang thế hệ khác.

### Tình trạng Hiện tại và Các Mối đe dọa

Wìkà Tekela là một ngôn ngữ đang bị đe dọa nghiêm trọng. Chỉ có khoảng 6.000 người nói còn lại, hầu hết đều là người lớn tuổi. Ngôn ngữ này phải đối mặt với nhiều mối đe dọa, bao gồm:

1. **Thiếu truyền nhân:** Người trẻ tuổi ngày càng ít sử dụng Wìkà Tekela, thay vào đó họ sử dụng Cebuano, ngôn ngữ chiếm ưu thế trong khu vực.

2. **Ảnh hưởng của phương tiện truyền thông đại chúng:** Phương tiện truyền thông đại chúng, được phát bằng các ngôn ngữ khác, đang làm xói mòn sự sử dụng Wìkà Tekela trong các gia đình.

3. **Giáo dục:** Ngôn ngữ này không được dạy trong trường học, điều này làm hạn chế cơ hội cho trẻ em học được và sử dụng nó.

### Nỗ lực Bảo tồn

Những nỗ lực để bảo tồn Wìkà Tekela đang được tiến hành. Các tổ chức như TEKELAN và Linanganay sa Wikang Filipino (LWFW) đang làm việc với các cộng đồng địa phương để thúc đẩy việc sử dụng, ghi chép và giảng dạy ngôn ngữ.

Những nỗ lực này bao gồm:

1. **Lớp học cộng đồng:** Các lớp học giúp người trẻ tuổi học và sử dụng Wìkà Tekela.

2. **Tài liệu:** Đã biên soạn từ điển, ngữ pháp và văn bản văn học để ghi chép và bảo tồn ngôn ngữ.

3. **Hội thảo và hội nghị:** Các sự kiện được tổ chức để nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của bảo tồn ngôn ngữ.

### Kết luận

Wìkà Tekela là một ngôn ngữ cổ xưa và độc đáo của Philippines. Nó phản ánh sự đa dạng ngôn ngữ phong phú của đất nước và đóng một vai trò quan trọng trong văn hóa của người Binukid. Tuy nhiên, ngôn ngữ này đang bị đe dọa nghiêm trọng. Những nỗ lực bảo tồn đang được tiến hành để đảm bảo rằng Wìkà Tekela tiếp tục tồn tại cho các thế hệ tương lai. Bằng cách bảo tồn ngôn ngữ này, chúng ta bảo tồn bản sắc văn hóa, truyền thống và tri thức của người Binukid.